Bergen op Zoom voor 1-1-1997
Wanneer Bergen op Zoom precies is ontstaan valt moeilijk te zeggen. Over de vroegste bewoners van Bergen op Zoom is nog weinig bekend. Wel zijn er aanwijzingen gevonden dat het gebied al aan het eind van de ijzertijd, in het begin van de Romeinse tijd en in de Frankische tijd bewoond moet zijn geweest. Bergen op Zoom kreeg tussen 1198 en 1212 stadsrechten van de heer van Breda. De exacte datum is niet bekend.
Nadat de laatste leenheer zonder rechtstreekse erfgenamen was overleden, verdeelde de hertog van Brabant in 1287 het Land van Breda in tweeën.
Bergen op Zoom werd een aparte heerlijkheid met Gerard van Wezemaal als zijn eerste heer. Zelf woonde hij in het kasteel te Wouw en had in Bergen op Zoom een eigen hof.
In latere jaren bouwde men een stadsmuur rond de stad. Het hart van de stad werd gevormd door de Grote Markt en omgeving, waar de St.-Gertrudiskerk en het schepenhuis (stadhuis) stonden en waar de handelsactiviteiten plaatsvonden.
In de Middeleeuwen had Bergen op Zoom vijf stadspoorten. Een restant van de vroeg-14e-eeuwse verdedigingswerken is de Lievevrouwepoort uit 1333, ook wel 'Gevangenpoort' genoemd. Tijdens de brand van 1397 werd de stad bijna volledig verwoest; hierbij gingen de stadsarchieven verloren.
Ten westen van de Lievevrouwepoort buiten de stadsomwalling ontwikkelde zich het havenkwartier. In deze buurt vestigden zich de meest risicovolle bedrijven w.o. de pottenbakkerijen. Tussen 1500-1530 groeide de stad flink. Toen het havengebied voorzien was van een omwalling, verloor de Lievevrouwepoort haar functie als toegangspoort en kwam vervolgens tot 1932 als gevangenis in gebruik.
Onder het bewind van heer Jan II van Glymes kwam de stad tot grote economische bloei.
Tweemaal per jaar, na Pasen en na Allerheiligen (1 november), werden jaarmarkten gehouden. Deze Paas- en Koudemarkten genoten in binnen- en buitenland grote bekendheid.
In 1533 werden Stad en Land van Bergen op Zoom verheven tot markiezaat.
Door pestepidemieën en oorlogshandelingen kwam aan de bloeiperiode een einde.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werd Bergen op Zoom een vesting- en garnizoensstad. In die periode werd de stad tweemaal belegerd. In 1588 door de hertog van Parma en in 1622 door Spinola. Na dit laatste beleg schreef de dichter Valerius het lied "Merck toch hoe Sterck".
Ook na 1700 bleef de oorlogsbedreiging bestaan. De vesting, naar een ontwerp van Menno van Coehoorn, werd drastisch gemoderniseerd en onneembaar geacht. Om deze reden kreeg zij de bijnaam "La Pucelle", wat "de Maagd" betekent. Toch lukte het de Fransen in 1747 om de vesting in te nemen, waarbij een groot deel van de stad werd geplunderd en verwoest.
In januari 1795 werd de Bataafse Republiek uitgeroepen. Tegen een schadeloosstelling, gingen in 1801 de bezittingen van de markies naar de Staat der Nederlanden over.
Nadat in 1867 de vesting bij Koninklijk Besluit werd opgeheven en de vestingmuren waren geslecht, brak voor Bergen op Zoom de moderne tijd aan. Doorgaande wegen werden verbeterd. Een suikerfabriek en een ijzergieterij werden opgericht. De industrialisering kwam pas echt goed op gang na de komst van de spoorweg.
In de Eerste Wereldoorlog 1914-1918 vonden veel Belgische vluchtelingen te Bergen op Zoom een onderdak.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden evenals elders in Nederland de Joodse inwoners van Bergen op Zoom afgevoerd. Voorafgaand aan de bevrijding werd er in de omgeving van Bergen op Zoom hard gevochten tussen geallieerden en Duitsers. Op 27 oktober 1944 werd Bergen op Zoom door de Canadezen bevrijd. De grootste schade werd aan de stad toegebracht door de inslag van twee V1-bommen in februari en maart 1945, die bestemd waren voor Antwerpen. Na de oorlog herstelde de stad zich. Begin jaren ’60 werden de nieuwe buurten Het Fort / Zeekant, Gageldonk, Warande, Guido Gezellelaan en Moerstraatsebaan in versneld tempo gebouwd. En na een grenscorrectie tussen de gemeente Bergen op Zoom en Halsteren (1962) vormde de gemeentegrens geen belemmering meer voor uitbreiding ten noorden van de stad. Daar verschenen de wijken Meilust, Tuinwijk en Noordgeest. De scheidslijn tussen het centrum en de voormalige vesting vervaagde. Eind jaren ’80 werd een nieuwe stadsuitbreiding gevonden op een in de voormalige Oosterschelde opgespoten landtong, genaamd de Bergse Plaat. Een groot deel van de gronden rondom de oude vesting zijn bebouwd en niet meer als platteland herkenbaar. Een in 1990-1991 voltooid randwegenstelsel vormt nu de nieuwe grens tussen stad en platteland.